هنر گوش دادن در ارتباطات

هنر گوش دادن در ارتباطات



«گوش دادن پيش نياز ارتباط كلامي مؤثر است»، «گوش دادن يكي از دشوارترين رفتارهايي است كه انسان بدان احتياج دارد» و... اين ها جملاتي است كه در بيشتر كتب روان شناسي، مشاوره و راهنمايي، و ارتباطات مي توان يافت. آيا تا به حال به اين مطلب توجه داشته ايد كه گوش دادن يك مهارت است و در ارتباطات نقش مهمي دارد؟ لطفاً به اين تحقيق توجه كنيد:

رانكين، يكي از پژوهشگران پيشگام علم ارتباطات، در مطالعه اي به اين نتيجه رسيده است كه حدود 70 درصد از زمان بيداري نمونه هاي آماري او در ارتباطات مي گذرد. از اين زمان، بخش هايي به گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن مي گذرد كه نسبت هر يك از آن ها، به درصد، به قرار ذيل است:

گوش دادن: 45 درصد; سخن گفتن: 32 درصد; خواندن: 15 درصد; نوشتن: 11 درصد.

با توجه به اين ارقام مي توان دريافت كه بخش عمده اي از زمان ارتباطي انسان ها به «گوش دادن» مي گذرد. با اين وجود، هنوز بسياري از انسان ها «گوش دادن مؤثر» را يك مهارت نمي دانند، بلكه آن را مساوي با «شنيدن» مي پندارند. در حالي كه «گوش دادن» عملي ارادي است كه نياز به دقت و توجه دارد، اما «شنيدن» عملي غيرارادي است كه به دقت نياز ندارد.

اگر شما در يك تحقيق ساده از اطرافيان خود بپرسيد كه: «آيا خوب گوش مي دهيد؟» بيشتر قريب به اتفاق قاطعانه جواب مي دهند: «بلي» و حتي قايلند همه آنچه را كه طرف مقابل مي گويد، مي گيرند. اما متأسفانه پژوهش هاي متعددي عكس اين را نشان مي دهد. اين پژوهش ها بر اين واقعيت تلخ استوارند كه بيشتر ما گوش دهندگان خوبي نيستيم، بلكه اصلا گوش شنوايي نداريم.

به همين دليل در اين نوشتار درصدديم به صورت كوتاه به اين دو سؤال پاسخ دهيم:

1. چرا گوش نمي دهيم؟; 2. براي گوش دادن مؤثر چه بكنيم؟

چرا گوش نمي‌دهيم؟
بي شك در زندگي برايتان اتفاق افتاده و يا با اين گلايه همسرتان مواجه شده ايد كه: «تو هيچ گاه به حرف من گوش نمي كني»، يا «اگر گوش كرده بودي متوجه خواسته من شده بودي»، و... .

آيا تا به حال به اين سخنان توجه كرده ايد، يا حتي به اين گلايه ها هم گوش نمي دهيد؟ براي جواب به اين سؤال برآنيم به برخي از عوامل كه موجب مي شود شما به سخن ديگران گوش ندهيد اشاره اي كوتاه نماييم:

1. مشغله ذهني
داشتن مشغله ذهني، يكي از عوامل گوش ندادن به سخن شخص مقابل است. بارها برايمان پيش آمده كه ذهن، درگير يك مطلب علمي يا مشكلي است، در اين زمان اگر ما مورد خطاب كسي واقع شويم، غالباً يا متوجه نمي شويم، و يا اينكه درصد دقت و گوش كردن ما بسيار پايين مي آيد.

2. بي رغبتي
بي رغبتي نيز موجب گوش نكردن مي شود. البته اين بي رغبتي نيز عوامل متفاوتي دارد از جمله:

الف. تنفّر از ظاهر و قيافه شخص گوينده; ب. تنفّر از صداي فرد; ج. دائمي بودن محرك (مانند: همسراني كه مرتب نق مي زنند، يا والديني كه مدام خرده مي گيرند); د. يكنواختي صداي سخنران; و. استفاده از كلمات و لغات نامأنوس; هـ. بي علاقگي به موضوع بحث يا گوينده آن.

اين عوامل موجب مي شود انسان رغبتي به گوينده و سخنان او نداشته باشد و در نتيجه، فرايند گوش دهي به پايين ترين حد خود برسد.

3. عدم تمركز
از جمله دلايل گوش ندادن، عدم توانايي در ايجاد تمركز است. يكي از امتيازات كلاس ها و استادان موفق اين است كه درس را به گونه اي ارائه دهند كه تمام حواس پنج گانه انسان درگير درس بشود. اين روش امتيازات فراواني دارد كه از جمله آن ها ايجاد تمركز در شاگردان است و اگر شاگرد نتواند هنگام درس، حواس پنج گانه خود را متوجه كلاس كند و از تمام اين عوامل براي يادگيري استفاده كند، تمركز در كلاس به شدت پايين آمده و بالتبع ميزان گوش دهي شاگردان هم افت پيدا مي كند.

4. توجه به آينده
گاهي اتفاق افتاده كه شما پس از گوينده قرار است سخنراني كنيد يا نيمه پاياني كلاس، نوبت كنفرانس شماست و... . در تمام اين مدت چون شما قرار است بحثتان را تا لحظاتي ديگر ارائه دهيد، مدام به سخنان خود و نحوه مباحثتان مي انديشيد و ديگر توجهي به سخنان ديگران نداريد. كه اين عدم توجه باعث مي شود فرايند گوش دهي شما بسيار پايين آمده و يا حتي به صفر برسد.

5. پيش‌داوري‌هاي غلط
بعضي مواقع ما نسبت به اشخاص پيش داوري هايي داريم. اين پيش داوري ها، گاهي منجر به عدم توجه به سخنان آن ها مي شود. مثلا وقتي ما با سخنراني شخصي مواجه مي شويم، به اين دليل كه او غالباً حرف سياسي مي زند يا سخنان او تكراري است و يا اينكه اين حرف ها از خودش نيست، به سخنان او گوش نمي دهيم، در حالي كه تمام اين ها پيش داوري است. شايد اين شخص در اين جلسه، سخن غيرسياسي و جديد بزند. اين پيش داوري علاوه بر اشخاص، ممكن است در موضوعات هم اتفاق بيفتد.

6. عدم ارزيابي در حين گوش دادن
گاهي اتفاق مي افتد پيش از آنكه طرف مقابل حرف هايش را تمام كند، همزمان به بررسي و ارزيابي سخنان گوينده پرداخته و يا پاسخ هايمان را طرح ريزي و طرح هايمان را مرور مي كنيم و سپس تصميم مي گيريم. اين عمل، باعث وارد آمدن خلل در فرايند گوش دهي مي شود.

براي گوش دادن مؤثر چه بكنيم؟
گوش دادن فرايندي فعّال محسوب مي شود كه نيازمند تلاشي متمركز است. روان شناسان روش هايي براي اصلاح گوش كردن متمركز پيشنهاد كرده اند. برخي از آن ها عبارتند از:

1. هدف را مشخص كنيد: در هر كاري تا هدفتان مشخص نباشد فعاليت ها غالباً مطلوب نيست و انسان دچار نوعي سرخوردگي مي شود. در فرايند گوش دادن هم بايد مشخص كنيد كه در ميان سخن گوينده به دنبال چه هستيد و چه مطلبي را مي خواهيد بفهميد. در اين صورت است كه هدف، مشعل راه مي شود، و شما براي رسيدن به هدفتان نسبت به مطالب گوينده دقيق مي شويد.

2. از بين بردن عوامل مزاحم: گاهي بعضي عوامل مانند: محيط، سر و صدا، تهويه و درجه حرارت، و نوع نشستن باعث مي شود كه حواس انسان پرت شده، تمركز از بين برود. ما بايد با شناسايي اين عوامل و از بين بردن آن ها باعث ايجاد تمركز شويم. البته گاهي اتفاق مي افتد كه نمي توان اين عوامل را از بين برد، در اين صورت بايدبايك سري فعاليت هاباعث كم شدن اين گونه مزاحمت ها بشويم.

3. عدم پيش‌داوري: ما نبايد هيچ گونه قضاوتي نسبت به سخن گوينده، پيش از ارائه مطالبش داشته باشيم; زيرا بسياري از مواقع، فرض ها و احتمالات ما اشتباه است. گاهي گوينده در آغاز ضعيف نمايان مي شود، اما در ادامه به مباحث مهمي اشاره مي كند.

4. نوشتن: نوشتن مطالب گوينده، باعث مي شود كه انسان به تمام جوانب سخن گوينده توجه كند، اما بايد توجه داشت كه براي بعضي، يادداشت برداري مزاحم گوش دادن است، كه اين گونه افراد بايد از يادداشت برداري بپرهيزند.

5. نگاه مستقيم: گوش دهنده هنگام گوش دادن بايد به گوينده نگاه كند. حركت لب ها و تماس چشم و نحوه تغيير وضع صورت و دست هاي گوينده در ايجاد ارتباط با گوش دهنده تأثير به سزايي دارد.

6. سؤال كردن: گوش دهنده در مواقع ضروري از گوينده سؤال كند; بدين معنا كه اگر گوش دهنده متوجه گفتار گوينده نمي شود و نكات مبهمي در شنيده ها وجود دارد، سريعاً با سؤال كردن، آن ها را رفع كند. با برطرف كردن ابهام، فرايند گوش كردن ادامه مباحث تسهيل مي شود. پس سعي كنيد آنچه را كه گفته مي شود بفهميد.

در پايان، اين بود پاسخ هاي ما به دو سؤال مزبور. شما هم مي توانيد با كمي دقت در روحيات و علاقه هاي خود پاسخ هاي ديگري بر اين سؤالات بيابيد. ولي اين را بدانيد كه لازمه گوش دادن مؤثر از خودگذشتگي است و شما بايد از تمام حواس خود در اين زمينه بهره بگيريد.

فهرست منابع

ـ اون هارجي و ديگران، مهارت هاي اجتماعي در ارتباطات ميان فردي،ترجمه خشايارياربيگيومهردادفيروزبخت،تهران،رشد1377;

ـ باقرساروخاني، جامعه شناسي ارتباطات،تهران،اطلاعات، 1368;

ـ عبدالله شفيع آبادي، فنون و روش هاي مشاوره، تهران، ترمه، 1371;

ـ علي اكبر فرهنگي، ارتباطات انساني، تهران، خدمات فرهنگي رسا، 1374;

ـ نيما قرباني، مهندسي رفتار ارتباطي، تهران، سينه سرخ، 1380;

ـ لايل سوسمان و سام ديپ، تجربه ارتباطات در روابط انساني، ترجمه حبيب الله دعائي، مشهد، دانشگاه فردوسي، 1376;

ـ مهدي محسنيان راد، ارتباط شناسي، تهران، سروش، 1379;